Kogo chronić – konkurencję czy konkurentów? Jak wspomagać prawo konkurencji? Jak zwiększyć skuteczność narzędzi polityki antymonopolowej? – to pytania, na które, przy okazji obchodów jubileuszu UOKiK, odpowiedzi szukali eksperci ds. konkurencji z całego świata. Rozmawiano o aktualnych problemach, doświadczeniach i proponowanych rozwiązaniach. Czy polski Urząd jest gotowy na stojące przed nim wyzwania?

20 lat minęło jak jeden dzień… – te słowa znanej piosenki Jana Tadeusza Stanisławskiego idealnie oddają nastroje obchodzonego przez UOKiK jubileuszu. Wczoraj na Zamku Królewskim, w związku z obchodami 20-lecia Urzędu, wśród licznie przybyłych gości, dyskutowaliśmy o dwóch dekadach funkcjonowania nowoczesnego ustawodawstwa antymonopolowego. Zadaliśmy sobie ważne pytania o przyszłość polityki konkurencji, o stojące przed nami wyzwania i skuteczne sposoby ich realizacji. Wśród gości i prelegentów znaleźli się m.in.: Premier Tadeusz Mazowiecki, prof. Leszek Balcerowicz, Alexander Italianer – Dyrektor Generalny ds. Konkurencji Komisji Europejskiej, William Kovacic – Komisarz Federalnej Komisji Handlu Stanów Zjednoczonych.

Oceniając polską teraźniejszość warto sięgnąć do historii. Gruntowne zmiany jakie nastąpiły w naszym kraju po 1989 roku – w tym również powołanie organu antymonopolowego – okazały się skuteczne. Potwierdziły to słowa Williama Kovacica: Polska wyznaczyła ścieżki działania dla wielu krajów (…) Wszyscy gramy do jednej bramki, dlatego tak ważne jest, aby czerpać z doświadczeń innych i korzystać ze sprawdzonych wzorców.

Powołany 13 kwietnia 1990 roku Urząd Antymonopolowy wraz z rozwojem wolnego rynku rozszerzał zakres swoich kompetencji. Początkowo odpowiedzialny był za zwalczanie antykonkurencyjnych zachowań monopolistów oraz czuwał nad przekształceniami przedsiębiorstw państwowych. W styczniu 1996 roku, gdy w obszar działania organu antymonopolowego wpisana została ochrona interesów konsumentów, zmieniono jego nazwę na Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dalsze rozszerzanie kompetencji Urzędu związane były z rozwojem wolnego rynku i przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

Podstawową misją UOKiK jest tworzenie warunków do rozwoju nieskrępowanej konkurencji. Jak powiedział w swoim wystąpieniu autor polskiej reformy gospodarczej prof. Leszek Balcerowicz: Nie da się wyrugować konkurencji z życia społecznego (…) Bez konkurencji nie ma rozwoju (…) Istotne jest jednak jaka to będzie konkurencja i w jaki sposób będzie ona chroniona. Najważniejsze dla nas jest nie samo działanie, ile jego skuteczność. Z roku na rok rośnie liczba decyzji stwierdzających naruszenie prawa antymonopolowego przez przedsiębiorców i nakazujących zmianę stosowanych praktyk. Hołdując zasadzie swobody działalności gospodarczej, UOKiK interweniuje jedynie w sytuacjach, gdy zachwiana jest równowaga na rynku. Wówczas sprawdzamy jakie są tego przyczyny, chcemy je zrozumieć i znaleźć najbardziej efektywne rozwiązanie. Warto podkreślić, że około 80 proc. wydawanych przez Prezesa decyzji jest w całości podtrzymywanych przez sądy – podkreśliła Prezes Urzędu Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel. Kolejną ważną kwestią jest transparentność prowadzonych działań. W celu zwiększenia ich przewidywalności UOKiK opracował szereg dokumentów – wyjaśnień i wytycznych, dotyczących m.in. polityki karania za naruszenie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów czy stosowania programu leniency.

O to czy działamy skutecznie pytaliśmy przedsiębiorców i konsumentów, do których adresowane są działania Urzędu. Z badań socjologicznych przeprowadzonych na zlecenie UOKiK w 2009 roku wynika, że 66,5 proc. podmiotów gospodarczych potwierdza efektywność naszych interwencji na rynku. 85,8 proc. przedsiębiorców i 71 proc. badanych konsumentów uważa Urząd za instytucję potrzebną. Jak oceniają nas zagraniczni koledzy z krajów, gdzie historia wolnorynkowej gospodarki sięga dalej niż początku lat 90? Jak powiedziała prof. Eleonor Fox z Uniwersytetu w Nowym Jorku: Polska od początku była gwiazdą w naszej dużej rodzinie organów ochrony konkurencji.

Najważniejsze ingerencje organów antymonopolowych na rynkach dotyczą porozumień antykonkurencyjnych. Najpoważniejsze z nich – kartele – są bardzo surowo karane. W przypadku Polski w ubiegłym roku po raz pierwszy w historii nałożyliśmy maksymalne sankcje finansowe o łącznej wartości ponad 411 mln zł – stanowiące równowartość 10 proc. przychodu poszczególnych uczestników kartelu – na producentów cementu, którzy od ponad 10 lat dzielili rynek, ustalali wysokość cen oraz kolejność wprowadzania podwyżek. Warto przy tym wskazać, że w rekordowym roku 2009 łączna kwota kar finansowych nałożonych przez Urząd wyniosła ponad 558 mln zł Dla porównania, w roku 1995 było to 931 tys. zł. Wynika to ze zmiany polityki Urzędu w zakresie nakładania kar. W ciągu minionych 20 lat rynek ewoluował, a świadomość przedsiębiorców i znajomość przepisów konkurencji wzrosła. Zmieniły się również nasze cele a nakładane kary stały się bardziej dotkliwe. Kwestie egzekwowania naruszeń prawa antymonopolowego oraz wysokość kar były również bardzo szeroko dyskutowane podczas konferencji.

Kogo chronić: konkurencję czy konkurentów? Pytanie to stanowi wyzwanie dla organów antymonopolowych na całym świecie. Konkurencja i rynek oraz działający na nim przedsiębiorcy są nierozerwalnie ze sobą związani. Nie ma możliwości osobnego traktowania tych elementów.

Kompleksowa analiza ekonomiczna oparta o przejrzyste prawo powinna stanowić podstawę każdej ingerencji organów antymonopolowych. Podczas konferencji podkreślono również, że sytuacja gospodarcza, np. czas kryzysu, to sprawdzian dla konkurencji. Eksperci rozmawiali również o private enforcement – prywatno-prawnym trybie dochodzenia roszczeń o naruszenie prawa antymonopolowego – jako uzupełnieniu działań prowadzonych przez organy antymonopolowe oraz roli sędziów w kształtowaniu polityki konkurencji.

Ochrona konkurencji to również budowanie skutecznego ustawodawstwa, edukacja, komunikacja i informacja – podkreślali uczestnicy wczorajszej konferencji. UOKiK realizuje ten cel wpływając na budowanie prokonkurencyjnego i prokonsumenckiego zaplecza legislacyjnego. Urząd podejmuje w tym zakresie własne inicjatywy, konsultuje kształt przepisów oraz hamuje projekty, które mogą zagrozić rynkowi i konkurencji. Co roku opiniujemy ponad 2 tys. aktów prawnych.

Nie zapominamy również o edukacji. Zanim wyegzekwujemy przestrzeganie prawa chcemy wiedzieć, że przedsiębiorcy świadomie je stosują i w jego ramach funkcjonują. Przykładem projektu edukacyjnego skierowanego do profesjonalnych uczestników rynku jest ubiegłoroczna kampania promująca program leniency, ze słynnym Staszkiem.

W związku z obchodami XX–lecia odbywa się szereg wydarzeń skierowanych do opinii publicznej. Konferencje, seminaria, liczne projekty wydawnicze i medialne mają na celu zwiększenie społecznej świadomości na temat roli i wpływu przepisów antymonopolowych na życie gospodarcze i społeczne.

Prezentacje prelegentów oraz informacje na temat konferencji i innych wydarzeń związanych z obchodami jubileuszu dostępne są na stronie www.20lat.uokik.gov.pl.

Dodatkowe informacje dla mediów:
Małgorzata Cieloch, Rzecznik prasowy UOKiK
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej
Pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 22 827 28 92, 55 60 106, 55 60 430
faks 22 826 11 86

E-mail: malgorzata.cieloch@uokik.gov.pl