ROLA UOKiK W SYSTEMIE NADZORU RYNKU W POLSCE

System nadzoru rynku funkcjonuje na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1020 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie nadzoru rynku i zgodności produktów oraz zmieniającego dyrektywę 2004/42/WE oraz rozporządzenia (WE) nr 765/2008 i (UE) nr 305/2011 (Dz. Urz. UE L 169 z 25.06.2019, str. 1; dalej: rozporządzenie 2019/1020). Rozporządzenie 2019/1020 w zakresie przepisów dotyczących nadzoru rynku zastąpiło rozporządzenie  Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiające wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 339/93 (Dz. Urz. UE L 218 z 13.08.2008 r., str. 30, dalej: rozporządzenie 765/2008), natomiast nadal obowiązują regulacje dotyczące akredytacji oraz oznakowania CE, w tym jego wzór (art. 30 oraz zał. II), określone w rozporządzeniu 765/2008. Szczegółowe zasady i warunki umieszczania oznakowania CE, wymagania prawne i techniczne dla wyrobów, procedury oceny zgodności oraz wymagana dokumentacja techniczna, zawarte zostały w aktach sektorowych, jakimi są dyrektywy i rozporządzenia.

Na gruncie krajowym system nadzoru rynku regulują dwie ustawy - ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz. U. 2022 r. poz. 5; dalej: „uosozinr”) i ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. 2021 r. poz. 1344; dalej: „uosoz”). Zakres stosowania uosozinr określono w odnośniku do tytułu, w którym wymieniono wszystkie akty unijne objęte jej przepisami, zaś zakres przedmiotowy uosoz wskazano w art. 1 ust. 1a.

Zgodnie z definicją z rozporządzenia 2019/1020, przez „nadzór rynku” należy rozumieć jako „czynności wykonywane i środki stosowane przez organy nadzoru rynku w celu zapewnienia, aby produkty spełniały wymagania określone w mającym zastosowanie unijnym prawodawstwie harmonizacyjnym oraz w celu zapewnienia ochrony interesu publicznego określonego w tym prawodawstwie” (art. 3 pkt 3).

System nadzoru rynku w Polsce tworzą Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz organy nadzoru rynku uprawnione do kontroli wyrobów i prowadzenia postępowań administracyjnych wobec wyrobów niespełniających obowiązujących na terenie Unii Europejskiej wymagań zharmonizowanych, czyli:

• Inspekcja Handlowa
• Państwowa Inspekcja Pracy
• Urząd Komunikacji Elektronicznej
• Urząd Transportu Kolejowego
• Nadzór Budowlany
• Wyższy Urząd Górniczy
• Urzędy Morskie (w Gdyni i Szczecinie)
• Inspekcja Transportu Drogowego
• Administracja miar
• Inspekcja Ochrony Środowiska

W związku z wejściem w życie rozporządzenia 2019/1020 od 16 lipca 2021 r. Prezes UOKiK pełni rolę Jednolitego Urzędu Łącznikowego (JUŁ). Kompetencje oraz zakres działania w ramach pełnienia tej roli określa art. 10 ust. 4-5 rozporządzenia 2019/1020. Prezes UOKiK jako JUŁ jest również członkiem Unijnej Sieci ds. Zgodności Produktów (dalej: Sieć), którą tworzą przedstawiciele każdego państwa członkowskiego. Jej celem jest współdziałanie z Komisją Europejską oraz optymalizacja praktyk w dziedzinie nadzoru rynku w UE, a tym samym zwiększenie skuteczności nadzoru rynku. Prezes UOKiK jako JUŁ jest również odpowiedzialny za reprezentowanie na forum Sieci skoordynowanego stanowiska krajowych organów nadzoru rynku i organów celnych oraz za informowanie o krajowej strategii nadzoru rynku.

Ponadto Prezes UOKiK jest organem monitorującym funkcjonowanie krajowego systemu nadzoru rynku, czyli systemu dotyczącego wyrobów wymienionych w zał. I rozporządzenia 2019/1020. Prezes nie prowadzi bezpośrednio kontroli wyrobów.

Z organami nadzoru rynku współpracują organy celne (obecnie Krajowa Administracja Skarbowa, dalej: KAS), które m.in. przeprowadzają kontrole celne w procedurze dopuszczenia do obrotu. W jej ramach mogą wnioskować do organów nadzoru rynku o wydanie opinii w zakresie stwierdzenia czy wyrób spełnia wymagania i czy jest bezpieczny (art. 25-28 rozporządzenia 2019/1020).

Do zadań Prezesa UOKiK w ramach systemu należy m.in.

• współpraca z organami nadzoru rynku i KAS,
• prowadzenie postępowań administracyjnych na podstawie ustaleń kontroli wojewódzkich inspektorów Inspekcji Handlowej w zakresie wyrobów niezgodnych z wymaganiami zharmonizowanymi,
• pełnienie roli punktu kontaktowego dla unijnych systemów wymiany informacji o wyrobach nieżywnościowych: Safety Gate - RAPEX i ICSMS,
• przekazywanie organom nadzoru rynku i KAS informacji wskazujących, że dany wyrób nie spełnia wymagań,
• prowadzenie rejestru wyrobów niezgodnych z wymaganiami lub stwarzających zagrożenie.

Organy nadzoru rynku, z urzędu lub na wniosek Prezesa UOKiK, przeprowadzają kontrole właściwości wyrobów poprzez kontrole dokumentacji, oględziny oraz badania laboratoryjne. Jeżeli w trakcie kontroli okaże się, że wyrób nie spełnia wymagań zharmonizowanych, właściwy organ nadzoru rynku wszczyna postępowanie administracyjne.

Jeżeli podmiot gospodarczy odpowiedzialny za wprowadzenie wyrobu do obrotu nie podejmie działań mających na celu usunięcie niezgodności z wymaganiami lub wycofanie go z obrotu, organ nadzoru rynku może w szczególności:

• zakazać udostępniania wyrobu;
• nakazać wycofanie wyrobu z obrotu;
• nakazać odzyskanie wyrobu;
• nakazać powiadomienie użytkowników, że wyrób nie spełnia wymagań.

W przypadku oferowania wyrobu niezgodnego przez Internet, możliwe jest nakazanie usunięcia ofert takich wyrobów z interfejsu online oraz umieszczenie ostrzeżenia dla użytkowników.

Informacje o decyzjach nakładających obowiązki w związku ze stwierdzeniem, że wyrób jest niezgodny z wymaganiami, wydanych przez organy nadzoru rynku, są przekazywane Prezesowi UOKiK, który wpisuje je do rejestru wyrobów niezgodnych z wymaganiami lub stwarzających zagrożenie.

Na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku, organy nadzoru rynku mogą nakładać, w drodze decyzji, pieniężne kary administracyjne na podmioty gospodarcze, które wprowadziły do obrotu wyroby niespełniające wymagań zharmonizowanych. Kara może wynieść w zależności od naruszenia od 10 tys. do 100 tys. złotych.

Zgodnie z art. 13 rozporządzenia 2019/1020 państwa członkowskie mają obowiązek okresowego sporządzania krajowych strategii nadzoru rynku oraz przekazywania ich do wiadomości Komisji Europejskiej i pozostałych państw członkowskich, a także udostępniania ich opinii publicznej. W Polsce organem odpowiedzialnym za realizację tego zadania jest Prezes UOKiK. Krajowa strategia nadzoru rynku ma zapewnić spójne, kompleksowe i zintegrowane podejście do nadzoru rynku i egzekwowania unijnego prawodawstwa harmonizacyjnego na terytorium państwa członkowskiego.